استانبول در طول تاریخ شاهد حکمرانی دولت‌ها و حکومت‌های مختلفی بوده است، در دوران بیزانس دبن غالب در استانبول مسیحیت بود و به طبع کلیساهای باشکوه و زیبایی در این شهر ساخته شدند که همگی نمادی بر حکمرانی مسیحیت بر این شهر بودند. کلیساهای دوران بیزانس در استانبول کم نیستند و هر کدام تاریخچه و داستانی دارند که سبب می‌شود تا گردشگران در مورد آنها کنجکاو شوند. با توجه به اهمیت تاریخ در شکل گیری استانبول امروزی و مکان‌های تفریحی و تاریخی موجود در این شهر در این مقاله قصد داریم تا دوران بیزانس و کلیساهای ساخته شده در این دوران در استانبول امروزی را بررسی کنیم. اگر می‌خواهید با دید کامل به استانبول سفر کنید تا پایان مقاله همراه ما باشید.
کلیساهای قدیمی استانبول
سه کلیسای اول قسطنطنیه، ایاصوفیه و کلیسای رسولان مقدس به شکل اصلی خود باقی نمانده‌اند. بنابراین، دانش ما از کلیساهای اولیه بیزانس در استانبول شامل آنچه در مورد کلیساهای اولیه مسیحیت می‌دانیم می‌شود. اولین کلیساهای مسیحیت از کلیسای باسیلیکا، یک سازه رومی باستان الهام گرفته شدند.
مسیحیت، اعتقادی که توسط حاکمان امپراتوری روم باستان برای قرن‌ها سرکوب شده بود، سرانجام با فرمان امپراتور کنستانتین شد، شد. مسیحیت که قبلاً سازمانی بسیار قوی داشت، به سرعت شروع به گسترش کرد. با افزایش جمعیت مسیحیان، کلیساها باید شخصیتی نهادی پیدا میکردند، به همین دلیل کلیساهای مختلف و زیادی در طی این دوران ساخته شدند.
باسیلیکا یک ساختار مستطیل شکل بود که به مردم اجازه می‌داد در روم قبل از آزادی مسیحیت دور هم جمع شوند. در اصل باسیلیکا یک آب انبار بود و مکان مورد استفاده برای مقاصد مذهبی نبود. پس از قبول مسیحیت، باسیلیکا نه تنها به کلیسا تبدیل شد، بلکه از معماری کلیساهای تازه ساخته شدن نیز در ساخت کامل آن الهام گرفته شد.
کلیسای رسولان مقدس Church of the Holy Apostles
امپراتور کنستانتین، بیزانس را که مستعمره یونان سابق بود، به دومین پایتخت امپراتوری خود تبدیل کرد. امپراتوران روم اکنون به افتخار بنیانگذار آن این شهر به نام قسطنطنیه زندگی میکردند. پایتخت جدید با ساختمانهایی مانند هیپودروم، کاخ بزرگ و فروم کنستانتین تزئین شده بود . علاوه بر این، کلیسای رسولان مقدس برای تأکید بر هویت مسیحی شهر ساخته شد.
به گفته مورخان در آن دوره، کلیسای رسولان مقدس یک کلیسای گنبدی بسیار مرتفع بوده است. سقف آن با صفحات برنزی که مانند طلا درخشان بوده است، تزئین شده بود. فضای داخلی دارای صفحات مرمری بود که تا سقف بالا می‌رفتند. این کلیسا که در شورش نیکا در سال 532 آتش گرفت، در زمان سلطنت ژوستینیانوس بازسازی شد.
کلیسایی که بسیاری از امپراتوران مشهور مانند کنستانتین و ژوستینیان در آن دفن شده‌اند، در حال حاضر به صورت قدیمی خود باقی نمانده است. این ساختمان که در جریان غارت قسطنطنیه در سال 1204 به شدت آسیب دید، در دوره عثمانی ویران شد. امروزه مسجد فاتح بر روی پایه‌های این کلیسا بنا شده است.
کلیسای ایا آیرین Hagia Eirene
قبل از اینکه بیزانس پایتخت روم شود، ایا آیرین کلیسای اسقف شهر بود. امپراتور کنستانتین این کلیسا را با بازسازی شهر گسترش داد. ایا آیرین معنی صلح مقدس قدیمی ترین کلیسای قسطنطنیه است.این کلیسا که در جریان شورش نیکا ویران شد، توسط امپراتور ژوستینیانوس بازسازی شد. ایا آیرین جدید با طرحی ساده ساخته شد و نمی‌توانست از نظر معماری با ایاصوفیه، شاهکار ژوستینیان، رقابت کند.با این حال، کلیسای ژوستینیان نیز در اثر زلزله‌ای در سال 740 ویران شد. از آنجایی که بنای کنونی در دوره شمایل شکنی ساخته شده است، موزاییک‌های بیزانسی در داخل آن دیده نمی‌شود. ایا آیرین با وجود سبک ساده‌اش، یکی از عرفانی ترین کلیساهای دوران حکومت بیزانس در استانبول است.
ایا آیرین امروز در اولین حیاط کاخ توپکاپی در استانبول قرار دارد. شما می‌توانید با خرید بلیط از ساختمان معروف به موزه ایا ایرن رفته و از آن دیدن کنید. کنسرت‌های موسیقی کلاسیک در بهار در کلیسا ایا آیرین برگزار می‌شوند
کلیسای استودئوسMonastery Studios
این کلیسا قدیمی ترین کلیسای استانبول است که از دوره بیزانس باقی مانده است. کلیسای استودئوسدر سال 462 توسط یک پاتریسیون رومی که در شهر زندگی می‌کرد ساخته شد. این کلیسا که بسیار نزدیک به دروازه طلایی، مهم ترین دروازه ورودی شهر قرار دارد، با معماری زیبای خود یکی از نشانه‌های زیبای دوران حکومت بیزانس و تاریخ باستانی استانبول است. کلیسای استودئوس به دلیل ستون‌های قرنتی، موزاییک‌ها و تزئینات هندسی مشهور است، کلیسای استودئوس به جان باپتیست اختصاص داده شده بود. کلیسای استودئوس مهم صومعه کلیسا در میان 80 صومعه در قسطنطنیه است. راهبان ارشد استودیوس پس از اسقف اعظم قسطنطنیه تأثیرگذارترین روحانیون بودند. تأثیر صومعه کلیسای استودئوس در سیاست بیش از همه در طول دهه 700 میلادی نمایان شد، زمانی که این صومعه در برابر تغییرات دوران بیزانس ایستاد .
این صومعه که در سال 1486 توسط عثمانی‌ها به مسجد تبدیل شد، مسجد عمرهور نام گرفت. سنت صومعه با اضافه شدن تکیه (صومعه اسلامی) به مسجد، به نوعی حفظ شد. در زلزله سال 1766، ستون‌های سمت راست بنا ویران شدند و در سال 1908 سقف آن فرو ریخت و مسجد را غیرقابل استفاده کرد. اگرچه دیوارهای اطراف سازه هنوز پابرجا هستند، صومعه استودئوس برای بازدیدکنندگان باز نیست. از سال 2023، دفتر فرمانداری استانبول اعلام کرد که ساختمان مطابق با شکل اصلی خود بازسازی خواهد شد. اگر این اتفاق بیفتد، مسجد ایمراهور (صومعه استودئوس سابق) که یک قرن است از کار افتاده است، دوباره فعال می‌شود.
کلیسای سنت پولیوکتوس Saint Polyoctos Church
بقایای کلیسای سنت پولیوکتوس در نزدیکی قنات والنس طی حفاری در دهه 1960 پیدا شد. اگرچه این کلیسا امروزه یک ویرانه است، اما تاریخچه کلیسای سرجیوس و باکوس را روشن می‌کند که در بخش بعدی به آن خواهیم پرداخت.
حامی کلیسای سنت پولیوکتوس، آنیسیا جولیانا، از یک خانواده اشرافی رومی بود. پدرش اولیبریوس، امپراتور سابق روم غربی بود. پسر جولیانا با دختر امپراتور بیزانس آناستاسیوس اول و وارث تاج و تخت ازدواج کرد. با این حال، هنگامی که آناستاسیوس درگذشت، جاستین، فرمانده نگهبانان کاخ، امپراتور شد. جاستین پیر پسر خوانده خود جاستینیان را به جانشینی خود انتخاب کرد.
این واقعیت که جاستین، دهقان ایلیاتی، تاج و تخت را به دست گرفت، جولیانا، یکی از اعضای خانواده اشرافی را ناامید کرد. او راه باشکوهی را برای اعتراض به این حوادث انتخاب کرد. او ثروت خانوادگی خود را در کلیسایی خرج کرد که به سربازی به نام پولیوکتوس، شهید مسیحیت اختصاص یافته بود. از سال 2023، شهرداری متروپولیتن استانبول در حال انجام یک حفاری بزرگ در محل این کلیسا است. بقایای بیشتری از کلیسای سنت پولیوکتوس به زودی آشکار خواهد شد.
کلیسای سنت سرجیوس و باکوس Church of St. Sergius and Bacchus
ساخت کلیسای سنت پولیوکتوس در سال 524 آغاز شد و در سال 527 با به سلطنت رسیدن ژوستینیان به پایان رسید. کلیسای سرجیوس و باکوس بین سالهای 527 تا 536 در پاسخ به اقدام آنیسیا جولیانا ساخته شد. در دوران سلطنت عمویش، ژوستینیان ابتدا کنسول و سپس سزار شد. او نیروی مخفی اداره عمویش بود. ژوستینیان و همسرش تئودورا ابتدا در کاخ هورمیسداس زندگی کردند و کلیسایی ساختند که به کلیسای سنت پیترپل مشهور بود. پس از اینکه ژوستینیانوس امپراتور شد، کاخ هورمیسداس را به صومعه با کلیسا تبدیل کردند.
در پاسخ به اقدام ساخت کلیسا توسط آنیسیا جولیانا که به نام سنت پولیوکتوس معروف است، ساخت کلیسایی که به دو شهید افسانه‌ای سرگیوس و باکوس اختصاص داده شده بود آغاز شد. کلیسای جدید پاسخی به گستاخی اشراف سنتی بود. بنابراین طرح کلیسای سنتی در ساخت آن اجرا نشد. کلیسای مقدس سرجیوس و باکوس فصل جدیدی را در معماری کلیسا به عنوان ساختاری مربعی پوشیده با گنبدی هشت ضلعی باز کرد. این کلیسا که در سال 1509 توسط عثمانی‌ها به مسجد تبدیل شد و به دلیل شباهت آن به ایاصوفیه، به مسجد ایاصوفیه کوچک تغییر نام داد.
ایاصوفیه Hagia Sophia
ساخت اولین سازه ایاصوفیه در زمان سلطنت کنستانتیوس دوم (پسر کنستانتین کبیر) به پایان رسید. این ساختمان که در آن زمان Megale Ekklesia (کلیسای بزرگ) نامیده می‌شد، یک بازیلیکا بود. در پایان قرن چهارم، جان کریزوستوم (اسقف اعظم قسطنطنیه) به شدت از امپراطور به دلیل سبک زندگی‌اش انتقاد کرد. در نتیجه یک سری اتفاقات، جان از شهر تبعید شد. خروج واعظ معروف به شورش منجر شد. اولین اسازه یاصوفیه در این آشفتگی به آتش کشیده شد و دیگر قابل استفاده نبود.
امپراتور تئودوسیوس دوم کلیسا ایاصوفیه را مجددا را بازسازی کرد. اما کلیسای دوم نیز همین سرنوشت را داشت. ایاصوفیه تئودوسیان در جریان شورش نیکا که علیه ژوستینیانوس اول شروع شد سوزانده شد. امپراتور ژوستینیان، یکی از قدرتمندترین فرمانروایان تاریخ بیزانس، تصمیم گرفت برای بازیابی شهرت خود، بنای باشکوهی بسازد. آنتمیوس و ایزیدور، درخشان ترین معماران آن دوره، در پروژه جدید شرکت کردند. در کمتر از 6 سال یکی از مهمترین بناهای معماری تاریخ، ایاصوفیه ساخته شد.
بعد از حدود 900 سال که ایاصوفیه یک کلیسا بود، ایاصوفیه در سال 1453 به مسجد تبدیل شد. این ساختمان که حدود 500 سال به عنوان یک مسجد باقی ماند، از سال 1930 به عنوان موزه بازگشایی شد، اما در سال 2020 دوباره به مسجد تبدیل شد.
صومعه کنستانتین لیپس Constantine Lips Monastery
صومعه کنستانتین لیپس در سال 907 توسط کنستانتین لیپس، دریاسالار امپراتور لئو ششم ساخته شد . صومعه کنستانتین لیپس در دره رودخانه لیکوس قرار داشت که از شهر می‌گذرد و به دریای مرمره می‌ریزد. صومعه کنستانتین لیپس قدیمی ترین بنای تاریخی است که نمایانگر معماری قرون وسطایی امپراتوری بیزانس است .
معماری صومعه صومعه کنستانتین لیپس با آثار اولیه مسیحیت که تاکنون ذکر کردیم متفاوت است. این کلیسا با پلان صلیبی یونانی ساخته شد و دارای پنج گنبد و چهار کلیسای کوچک بود. به جای فضاهای تجمع بزرگ صومعه کنستانتین لیپس بخش‌های کوچکی داشت که نخبگان در آن دور هم جمع می‌شدند.
فضای داخلی در لیپس، جایی که تأثیر قرون وسطی احساس می‌شود، تاریک تر و اسرارآمیزتر است. علاوه بر این در صومعه کنستانتین لیپس گنبد به جای ستون‌های سنگ مرمر با آجر ساخته شده است. بنابراین، فضای بیشتری بر روی دیوارهای داخلی ایجاد می‌شود، جایی که موزاییک‌ها یا نقاشی‌های دیواری به نمایش گذاشته شده‌اند.
در قرن سیزدهم، کلیسای دیگری توسط تئودورا، همسر امپراتور میکائیل هشتم پالیولوژیس، به جنوب صومعه کنستانتین لیپس اضافه شد . تئودورا کلیسایی را طراحی کرد که خاندان پالئولوگوس در آن دفن می‌شدند. این کلیسا که در دوره عثمانی به مسجد تبدیل شد، به مسجد فناری عیسی معروف است .
صومعه میرلایون Mirlayon Monastery
صومعه میرلایون در حال حاضر به عنوان مسجد بدروم شناخته می‌شود. صومعه میرلایون توسط رومانوس لکاپنوس Lekapenos به عنوان کلیسای کوچکی برای تدفین خانواده‌اش ساخته شد. ظهور و لکاپنوس سقوط در تاریخ بیزانس داستان جالبی است. تئوفیلاکتوس، پدر رومانوس لکاپنوس، در یک نبرد جان امپراتور باسیل اول را نجات داد و به نگهبان کاخ ارتقا یافت. خانواده با اعطای زمین‌های وسیع امپراتور ثروتمند شد. رومانوس که بر سلسله لکاپنوس که توسط پدرش تأسیس شده بود حکومت می‌کرد، به فرماندهی دریایی امپراتور لئو ششم رسید.
زمانی که دخترش هلنا با امپراتور کنستانتین هفتم (پسر لئو ششم) ازدواج کرد، رومانوس قوی‌تر شد. او شروع به ساختن قصری در قلب قسطنطنیه کرد. در محل کاخ یک روتوندا به قطر 42 متر قرار داشت. رومانوس فضای داخلی روتوندا را با 80 ستون پر کرد و آن را به یک مخزن تبدیل کرد.
کلیسای میرلایون بر روی یک سکوی مرتفع ساخته شده است تا آن را با قصری که بر روی روتوندا قرار دارد از نظر ارتفاع هماهنگ کند. این واقعیت که این کلیسا در مجاورت یک گذشته ناشناخته قرار داشت، به کلیسا شخصیت منحصر به فردی بخشیده است. طرح صلیب یونانی در صومعه لیپس نیز در اینجا دیده می‌شود. با این حال، میرلایون بسیار روشن تر از کلیسای لیپس است. برخلاف لیپس، میرلایون گنبدهای جانبی ندارد وتک گنبد آن صلیب یونانی را بیشتر نمایان می‌کند.
از زمان تکمیل کلیسا در سال 922، اعضای سلسله لکاپنوس در اینجا دفن شدند. دوره‌ای که رومانوس لکاپنوس و دو پسرش با کنستانتین هفتم (Porphyrogenitus) هم امپراتور شدند با این حال، سقوط این خانواده به سرعت ظهور آنها بود. این کلیسا در دهه 1500 توسط ژنرال مسیح پاشا عثمانی به مسجد (مسجد بدروم) تبدیل شد. مسیح پاشا یکی از فرماندهان یونانی الاصل بود که در مدرسه اندرون در کاخ توپکاپی رشد کرد و بزرگ شد. میرلایون در مرکزی ترین نقطه شهر در میان کلیساهای بیزانسی در استانبول قرار دارد. این ساختمان تنها چند دقیقه پیاده روی از مکان‌هایی مانند ایستگاه تراموا و ایستگاه ینکاپی در شهر قدیمی واقع شده است.
کلیسای پانتپاپتس Pantappets Church
کلیسای پانتپاپتس به عنوان مسجد قدیمی ایمارت امروزی شناخته می‌شود.
قدرت حکومت بیزانس در دوران سلسله مقدونی در زمان سلطنت باسیل دوم به اوج خود رسید . از آنجایی که امپراتور باسیل دوم اسراف را دوست نداشت، بناهای گران قیمتی را در پایتخت ساخت. با این حال، فتوحات و اصلاحات اقتصادی او خزانه امپراتوری را پر از طلا کرد. به لطف پس انداز او، جانشینان او توانستند سخاوتمندانه خرج کنند.
در طول 150 سال پس از ساخت لیپس و میرلایون، کلیساهای بسیار مهم بیزانسی ساخته شدند. اما هیچ کدام از آنها جان سالم به در نبردند. در عرض یک قرن و نیم، مرکز قدرت امپراتوری از اشراف قسطنطنیه به خانواده‌های ثروتمند در آناتولی تغییر یافت . صومعه مسیح پانتپوپتس قدیمی‌ترین اثر باقی مانده از سلسله کومننوس بود که حکومت اشراف آناتولی را بر این ناحیه نشان می‌داد.
این کلیسا توسط آنا دالاسنه، مادر امپراتور معروف بیزانس، الکسیوس اول کومننوس ساخته شده است . در حالی که الکسیوس تلاش می‌کرد تا مرزهای امپراتوری رو به زوال را حفظ کند، اداره پایتخت را به مادرش سپرد و او را ملکه اعلام کرد. آنا پس از اتمام ماموریت خود به این کلیسا برگشت. این کلیسا در دره‌ای قرار دارد که از قنات والنس شروع به شاخ طلایی می‌رسد.
به دلیل موقعیت استراتژیک آن، این کلیسا به عنوان مقر اصلی توسط امپراتور الکسیوس پنجم دوکاس در طی محاصره قسطنطنیه (1204) مورد استفاده قرار گرفت. در دوره عثمانی کلیسای پانتپاپتس به مسجدی به نام مسجد اسکی ایمانت تبدیل شد.
کلیسای ایا تئودوسیا Church of Aia Theodosia
شایعه شده است که وقتی سربازان عثمانی در سال 1453 وارد شهر شدند، کلیسای ایا تئودوسیا را پر از گل رز دیدند . از این رو با تبدیل کلیسا به مسجد، نام آن به مسجد گل (رز) تغییر یافت. در واقع، گل‌های رز برای بزرگداشت سنت تئودوزیا در کلیساقرار داده شده بودند، که در هنگام مقاومت در برابر تخریب نماد عیسی مقدس در جریان شمایل شکنی به شهادت رسید. کلیسای سنت تئودوسیا یکی از مهم ترین ساختمانهایی است که در تور پیاده روی فنر بالات در استانبول دیده می‌شود.
اگرچه تاریخ دقیق ساخت این کلیسا مشخص نیست، اما تخمین زده می‌شود که این کلیسا در اواخر قرن یازدهم ساخته شده است. بنا به گفته برخی از مورخان، این بنا توسط یوانس کومننوس، برادرزاده امپراتور الکسیوس اول کومننوس ساخته شده است.
این کلیسا که با پلان صلیبی یونانی ساخته شده، دارای گنبدی به قطر 8.60 متر است. تزئینات دیواری که در دوران امپراتوری عثمانی تجدید شد، با ستاره داوود در کلیسای ایا تئودوسیا جلب توجه می‌کنند.
صومعه مسیح پانتوکراتور Monastery of Christ Pantokrator
تقسیم فئودالی جامعه بیزانس را تقسیم کرد، خانواده‌های قوی همراه با حامیان خود در مناطق مختلف کاخ‌ها و صومعه‌هایی را تأسیس کردند. در طول سلسله کومنئنوس Komnenos، امپراتورها کاخ بزرگ سنتی را رها کردند و در کاخ Blachernaeبلاچرنا زندگی کردند . سنت دفن امپراطوران در کلیسای رسولان مقدس در این دوران پایان یافت.
با این حرکت، خانواده کومنئنوس کلیسایی با یک گورستان زیرزمینی طراحی کردند که در آن اعضای این سلسله دفن می‌شدند. در این کلیسا به نام صومعه مسیح پانتوکراتور ساخته شد و راهبان زیادی در آن زندگی میکردند.
صومعه مسیح پانتوکراتور از سه ساختار مجاورهم تشکیل شده بود. صومعه مسیح پانتوکراتور اول که در سال 1118 ساخته شد به عیسی مسیح تقدیم شد. در سال 1136 کلیسای دیگری وقف مریم مقدس ساخته شد. در وسط این دو کلیسا، ساختمان مرکزی قرار داشت که در آن کومنوس‌ها دفن می‌شدند. اگرچه این ساختار فاقد یکپارچگی است، اما با عظمت خود کاملاً چشمگیر است. کلیسای پانتوکراتور تا آخرین سالهای امپراتوری بیزانس به عنوان کلیسای دفن خانواده امپراتوری شناخته می‌شد. آخرین فردی که در اینجا دفن شد هلنا دراگاش، مادر آخرین امپراتور بیزانس کنستانتین یازدهم پالیولوژیس بود . این بنا در دوره عثمانی به مسجدی با نام «مسجد ملازیرک» تبدیل شد. کلیسای پانتوکراتور به عنوان یکی از زیباترین کلیساهای بیزانسی در استانبول متمایز است.
کلیسای مریم مقدس Panagia Mouchliotissa
کلیسای مریم مقدس زمانی که میکائیل هشتم پالیولوژیوس قسطنطنیه را که به مدت 57 سال توسط صلیبیون اشغال شده بود، پس گرفت، این شهر به ویرانه تبدیل شده بود. سلسله Palaiologosپالایولوگوس کار دشواری را برای بازسازی شهر آغاز کردند.در ابتدا کاخ‌ها بازسازی شدندسپس نوبت به بازسازی کلیساهای بیزانسی قسطنطنیه رسید.
بارزترین ویژگی این کلیسای مریم مقدس این است که این کلیسا تنها کلیسای فعالی است که در دوره بیزانس ساخته شده و به مسجد تبدیل نشده است. سلطان محمد فاتح که مسجد فاتح را پس از فتح بنا کرد، به درخواست اتیک سینان، معمار یونانی مسجد، فرمانی صادر کرد و وجود همین کلیسا را تضمین کرد. شایعه شده است که این کلیسا توسط ماریا پالایولوژینا، دختر امپراتور میکائیل هشتم پالیولوژیس، که با حاکم مغول ازدواج کرده بود، ساخته شده است. ماریا برای ایجاد اتحاد بین امپراتوری بیزانس و مغول با آباکا خان ازدواج کرد. ماریا پس از 15 سال ازدواج به قسطنطنیه بازگشت و آخرین سالهای زندگی خود را در کلیسای مریم مقدس گذراند.
کلیسای پاماکاریستوس Pamakaristos Church
کلیسای پاماکاریستوس به عنوان موزه فتحیه در حال حاضر شناخته می‌شود. اعضای سلسله پالایولوگوس Palaiologosبرای ساختن بناهای مذهبی و صومعه‌ها با یکدیگر رقابت میکردند. کلیسای پاماکاریستوس، که در اصل ساختمانی بود که قدمت آن به دوره کومننوس بازمی‌گردد، در طول اشغال رومیان آسیب زیادی دید. میشائیل تارکانیوتس، یکی از نجیب زادگان دوره پالایولوگوس، این کلیسا را تعمیر کرد.
پس از مرگ مایکل، همسرش ماریا دوکاینا یک قبرستان در جنوب کلیسا به افتخار همسرش ساخت. پاماکاریستوس که با زیباترین آثار هنری آن دوره تزیین شده است، دارای موزاییک‌های بیزانسی فوق العاده‌ای است.
پاماکاریستوس بین سالهای 1455 و 1586 به عنوان ساختمان ایلخانی مورد استفاده قرار گرفت. در زمان سلطنت سلطان مراد سوم به مسجد تبدیل شد و به نام مسجد فتحیه فعالیت آن از سر گرفته شد. بخش درونی کلیسا به عنوان موزه فتحیه شناخته می‌شود و در حال حاشر برروی بازدیدکنندگان باز است .
کلیسای چورا
کلیسای چورا به عنوان مسجد کاریه در استانبول امروزی شناخته می‌شود.
کلیسای چورا صومعه‌ای خارج از دیوارهای کنستانتین بود. هنگامی که دیوارهای شهر در زمان تئودوسیوس دوم گسترش یافت، کلیسا در شهر باقی ماند. یافته‌های باستان‌شناسی کلیسای کنونی نشان می‌دهند که کلیسای چورادر زمان سلسله کومنوس ساخته شده است.کلیسای اولیه چورا بین سالهای 1077 و 1081 توسط ماریا دوکاینا ساخته شد.
این خزانه دار بیزانسی، تئودور متوشیتیس بود که کلیسای چورا را با موزاییک تزئین کرد و باعث شهرت آن شد. تدوروس گنبد اصلی کلیسا را بین سالهای 1315 و 1320 بازسازی کرد. مانند پامماکاریستوس، او یک کلیسای کوچک به نام پارک‌کلسیون به بنای اصلی کلیسای چورااضافه کرد. در نهایت، او یک سری موزاییک که زندگی عیسی مسیح و مریم مقدس را به تصویر می‌کشیدند به بنای اصلی کلیسا چورا اضافه کرد. چورا یکی از مهم ترین کلیساهای بیزانسی استانبول است. این بنا شامل زیباترین موزاییک‌های به ارث رسیده از دوره بیزانس است. علاقه مندان به تاریخ بیزانس می‌توانند از یک قصر بیزانسی بسیار نزدیک به چورا نیز دیدن کنند. کاخ پورفیروژنیتوس اکنون به عنوان موزه برای بازدید عموم مردم استفاده می‌شود.
لازم به ذکر است که کلیسا چورا مانند ایاصوفیه یک کلیسا بود و در دوره عثمانی به مسجد تبدیل شد. پس از خدمت به عنوان موزه از سال 1930 تا 2020، در گذشته نه چندان دور چورا دوباره به مسجد تبدیل شد.
سخن پایانی
اغلب کلیساهای دوران بیزانس در استانبول در حال حاضر به مسجد تبدیل شده‌اند یا به صورت کامل از بین رفته‌اند، در این مقاله برای دانستن تاریخچه قدیمی شهر استانبول و حکومت‌های مختلفی که بر این شهر حکمرانی میکردند، کلیساهای تاریخی دوران بیزانس در این بخش را بررسی کردیم. اگر می‌خواهید در تاریخ سفر کنید و با جنبه‌های مختلف شهر استانبول آشنا شوید حتما در سفر خود با تور استانبول برای بازدید از این مکان‌های تاریخی که برخی از آنها در مرکز شهر و برخی دیگر در بخش‌های ناشناخته استانبول قرار دارند برنامه ریزی کنید.