مجله گردشگری سفرو
مسجد سلطان احمد یکی از مساجد معروف و محبوب استانبول است که به عنوان یکی از معروف ترین بناهای تاریخی ترکیه و یکی از زیباترین بناهای جهان، نیز شناخته می‌شود. مسجد سلطان احمد که در نام ترکی به آن سلطان احمد کامی نیزمی گویند، نام مستعار خود را از فضای داخلی رنگارنگ داخل مسجد گرفته است. معماری و نوع طراحی مسجد سلطان احمد و نیز قرارگیری این مسجد در کنار بازار‌ها و رستوران‌های مختلف و متفاوت استانبول سبب شده تا مسجد سلطان احمد رونق بیشتری در سالهای اخیر پیدا کند، هر چند که این مسجد از دیرباز مورد توجه توریست‌ها و بومیان استانبول قرار داشته است.
تاریخچه مسجد سلطان احمد
مسجد آبی بین سالهای 1609 تا 1616 توسط معمار مهمت آقا و به دستور سلطان احمد اول ساخته شده است. این بنا به عنوان نمادی برای نمایش قدرت امپراتوری برای تکمیل مسجد باشکوه ایاصوفیه ، که رو به روی آن میدان سلطان احمد است، طراحی شده است. مسجد سلطان احمد به دلیل بیش از 20000 کاشی سرامیکی دست ساز ایزنیک که فضای داخلی را پوشانده‌اند، با طرح‌های مختلف لاله، گل رز، گل میخک و زنبق طراحی شده‌اند.
پس از صلح ستاتورک که به عنوان ضربه‌ای به اعتبار عثمانی تلقی می‌شد، سلطان احمد اول تصمیم گرفت به امید جلب لطف خدا مسجدی بزرگ در استانبول بسازد. او اولین سلطانی بود که پس از سلیم دوم یک مسجد در امپراتوری خود ساخت.
این مسجد در ضلع جنوب شرقی هیپودروم قدیمی بیزانس، در نزدیکی ایاصوفیه (مهمترین مسجد امپراتوری عثمانی)، مکانی با اهمیت نمادین بالا ساخته شده است که به آن اجازه می‌دهد بر خط افق شهر تسلط داشته باشد. در طی کاوش‌های اوایل قرن بیستم، برخی از کرسی‌های باستانی در حیاط مسجد کشف شد. با توجه به موقعیت، اندازه و تعداد مناره‌های مسجد، احتمالاً سلطان احمد قصد ایجاد بنای تاریخی را داشته است که رقیب ایاصوفیه باشد یا از آن پیشی بگیرد.
قبل از ساخت، این مکان توسط کاخ‌های چند وزیر عثمانی، از جمله سوکولو مهمت پاشا و گوزل احمد پاشا اشغال شده بود که مستلزم یک پروسه خلع ید پرهزینه برای حکومت بود، این امر، همراه با این واقعیت که امپراتوری تحت فشار اقتصادی قرار داشت، اعتراض علما اسلامی را برانگیخت، آنها استدلال می‌کردند که سلاطین فقط باید از غنایم فتح، بودجه ساخت یک مسجد امپراتوری را تأمین کنند. احمد اول هیچ پیروزی مهمی به دست نیاورده بود و بنابراین مجبور شد برای این پروژه گران قیمت از خزانه خارج استفاده کند. علما تا آنجا پیش رفتند که مسلمانان را از نماز خواندن در مسجد سلطان احمد منع کردند.
با وجود مخالفت‌ها، سلطان احمد پروژه ساخت مسجد خود را پیش برد. ساخت و ساز در سال 1609 آغاز شد و در سال 1617، زمانی که مراسم افتتاحیه برگزار شد، به پایان رسید، اگرچه سال 1616 نیز به عنوان پایان ساخت مسحد در برخی از کتیبه‌های مسجد ذکر شده است. سلطان احمد اول تقریباً در همان زمان یا خیلی زود پس از آن در سال 1617 درگذشت. محقق گادفری گودوین اشاره میکند که آخرین گزارش‌ها در مورد ساخت مسجد توسط مصطفی اول، جانشین احمد اول امضا شده است. همین امر نشان می‌دهد که احمد اول قبل از اتمام نهایی پروژه فوت کرده است.
در پایان، عظمت مسجد، تزئینات مجلل آن، و مراسم عمومی مفصلی که احمد اول برای افتتاح مسجد سلطان احدم در نظر گرفته بود، افکار عمومی مردم استانبول را تحت تاثیر قرار داد در نتیجه این مسجد به یکی از محبوب ترین مساجد شهر استانبول تبدیل شد. این مسجد اثر مهمی در شهر استانبول به شمار می‌رود و نام خود را به محله اطراف، که اکنون به محله نام سلطان احمد نامیده می‌شود، داده است.
بازسازی‌ها
در سال 1883، بسیاری از دکوراسیون داخلی مسجد با رنگ‌های شابلون جدید جایگزین شدند در برخی از آنها طرح رنگ اصلی تغییر داده شده‌اند. یک آتش سوزی بزرگ در سال 1912 به چندین ساختمان بیرونی مجموعه مسجد سلطان احمد آسیب رساند و آن را ویران کرد، ساختمان‌های تخریب شده مجددا بازسازی و ترمیم شدند.
بازسازی عمده مسجد در قرن بیست و یکم انجام شد. در طول کار مقدماتی در سال 2013، مشخص شد که مناره شمال غربی مسجد در طول زمان 5 سانتی‌متر (2. 0 اینچ) جابه‌جا شده است که یک تهدید بالقوه برای ثبات ساختاری آن است. کار برای بازسازی تعمیر مناره تا سال 2015 ادامه پیدا کرد. کار مرمت جامع بقیه قسمت‌های مسجد سلطان احمد در سال 2018 آغاز شد و در آوریل 2023 به پایان رسید.
مسجد سلطان احمد، مانند اکثر بنیادهای مذهبی عثمانی، عنصر اصلی مجموعه بزرگتری از ساختمان‌ها است. بر خلاف مجموعه‌های مساجد شاهنشاهی قبل از عثمانی در استانبول، سایر سازه‌های این مجموعه در یک طرح منظم و در اطراف مسجد چیده قرار ندارند. از آنجا که مسجد در مجاورت هیپودروم ساخته شد، ساختمان‌های کمکی به جای آن در مکان‌های مختلف نزدیک مسجد یا اطراف هیپودروم قرار گرفتند. مسجد سلطان احمد توسط یک صحن یا محوطه بیرونی احاطه شده است که با دیوار محصور شده است.
معماری مسجد سلطان احمد
طراحی مسجد بر اساس طرح مسجد شهزاده است که توسط سینان در اوایل قرن شانزدهم طراحی شده بود. فضای نمازخانه 64 در 72 متر (210 در 236 فوت) و دارای گنبد مرکزی به قطر 23. 5 متر (77 فوت) است. گنبد توسط چهار نیمه گنبد احاطه شده است که هر کدام توسط سه نیمه گنبد کوچکتر یا اکسدره احاطه شده‌اند. چهار گنبد کوچکتر گوشه‌های نمازخانه را می‌پوشانند. مسجد از بیرون دارای شش مناره، وضوخانه و صحن بزرگی جلوتر از نمازخانه است.
معمار مسجد، صدفکار محمد آقا، ایده‌های استاد خود، استاد سینان را با شکوه و عظمت زیاد ترکیب کرد. به گفته زندگینامه رسمی معمار، مسجد نقطه اوج کار او بود. این سازه که بازتاب سبک کلاسیک عثمانی در آن دوره است، جنبه‌هایی از معماری بیزانسی از ایاصوفیه را با معماری اسلامی تلفیق شده در خود جای داده است، مسجد سلطان احمد آخرین مسجد تاریخی در دوره عثمانی است که به سبک مساجد قدیمی ساخته شده است.
دوگان کوبان مورخ سبک محمد آقا را دارای رویکرد «مجسمه‌ای» با توجه بیشتر به جزئیات ساختمان و تمایل به تجزیه عناصر آن به بخش‌های کوچکتر توصیف میکند، در حالی که سینان تأکید بیشتری بر طراحی‌های فضایی دقیق داشته است. مسجد سلطان احمد در این زمان نشان دهنده گرایشی در حال ظهور به سمت اسراف در ساختار و تزئینات ساختمان‌های عثمانی است.
در حالی که مورخان معماری هنگام مقایسه مسجد سلطان احمد با آثار پیشین معمار سینان، برخی از جزئیات ساختار و تزئینات مسجد را مورد انتقاد قرار داده‌اند، این مسجد یکی از چشمگیرترین و تحسین شده ترین بناهای معماری عثمانی است.
فضای داخلی مسجد سلطان احمد
گنبد و نیم گنبدهای آبشاری بر فضای داخلی مسجد غالب هستند. ارتفاع گنبد اصلی به 43 متر (141 فوت) می‌رسد. وزن گنبد را چهار ستون استوانه‌ای عظیم نگه می‌دارند، اتصال بین گنبد مرکزی و ستون‌ها توسط چهار آویز بلند و صاف انجام می‌شود که آویزهای کوچک‌تری نیز برای انتقال بین نیم‌گنبدها و اکسدرهای آنها و بین گنبدهای گوشه سازه اطراف استفاده می‌شود. جابجایی بین اگزدرهای کوچکتر و دیوارهای نگهدارنده یا طاق‌ها با مقرنس‌ها (مجسمه‌های استالاکتیت مانند) از گچ پوشانده شده است. محمد آقا با به کارگیری این عناصر، پیشروی ملایم تری از دیوارهای بیرونی مستطیل شکل به سمت گنبد مرکزی گرد ایجاد کرده است. دو فواره در دو ستون شمالی مسجد، شبیه به نمازخانه مسجد سلیمانیه، تعبیه شده است. کف‌ها با فرش‌هایی پوشیده شده است که توسط افراد مومن به مسجد اهدا می‌شوند و با فرسودگی مرتباً تعویض می‌شوند.
در زمین اصلی مسجد، نمازخانه محراب قرار دارد که از سنگ مرمر ظریف تراشیده شده، با یک طاقچه مقرنس و دو تابلوی کتیبه‌ای در بالای ساخته شده و با پنجره‌های زیادی احاطه شده است. در سمت راست محراب، منبر قرار دارد منبر نیز از سنگ مرمر بسیار حکاکی شده همراه با قله‌ای به شکل کلاه مخروطی با روکش طلا ساخته شده است. مسجد به گونه‌ای طراحی شده است که حتی در مواقع شلوغی، همه افراد در مسجد بتوانند امام را ببینند و سخنان امام جمعه را متوجه شوند. به گفته اولیا چلبی، که در قرن هفدهم این مسجد را دید، صد قرآن بر روی منبرهای منبت کاری شده با مروارید قرار دارند، که همگی توسط سلاطین و وزیران به مسجد سلطان احمد هدیه داده شده‌اند. هونکار محفیل، سکوی مرتفعی است که در گوشه جنوب شرقی نمازخانه قرار دارد، جایی که سلطان می‌توانست نماز بخواند. این سکو به شکل L است و بر روی ده ستون مرمری تکیه داده شده است.
دیوارهای پایینی مسجد، با کاشی‌های ایزنیک پوشانده شده است، سبکی که به نام مرکز تولید اصلی آنها ایزنیک ( نیقیه باستان ) نامگذاری شده‌اند. احمد اول تمایل زیادی به این کاشی‌ها داشت و تولید کاشی برای مسجد او کل صنعت ایزنیک را در طول ساخت آن به خود مشغول کرد. از سال 1607 سفارشات کاشی به طور مداوم ارسال می‌شد و در سال 1613 سلطان حتی تولید و فروش کاشی را برای هر هدف دیگری ممنوع کرد تا سفارش‌های مربوط به مسجد سلطان احمد با سرعت بیشتری ساخته و مسجد تکمیل شود. در مجموع 21043 کاشی با بیش از پنجاه طرح مختلف در داخل مسجد یافت می‌شود. برخی از پانل‌ها به طور خاص برای مسجد طراحی شده‌اند، در حالی که برخی دیگر در ساختمان‌های دیگر مورد استفاده مجدد قرار گرفته‌اند و در اینجا جمع شده‌اند، از جمله کاشی‌های با کیفیت پایین تر که در تعمیرات بعدی اضافه شده‌اند. بهترین کاشی‌ها بر روی دیوارهای بالایی بخش شمالی یافت می‌شوند، اگرچه امروزه دیدن این کاشی‌ها برای اکثر بازدیدکنندگان دشوار است. مسئولان مسجد سلطان احمد در حال حضر یک موزه مجازی از طراحی کاشی‌های این دوره ایجاد کرده‌اند که بازدید را برای مراجعین راحت تر میکند.
نزدیک به 75 درصد از دیوارهای مسجد، بالاتر از بخش کاشی کاری شده، با نقوش نقاشی تزئین شده است. رنگ غالب در مسجد سلطان احمد رنگ آبی است، اگرچه بسیاری از آن با تقلیدهای مدرن از سبک اصلی قرن 16/17 جایگزین شده است. [13] نقوش نقاشی شده به طور کلی از عربسک‌های گل تشکیل شده است. نقوش دیگر عبارتند از کتیبه‌های خوشنویسی، از جمله آیاتی از قرآن، که در اصل توسط خوشنویس مشهور سید قاسم گبری ساخته شده است، این بخش‌ها نیز بارها تعمیر و بازسازی شده‌اند و به تبع نسخه اصلی در مسجد نیستند.
این مسجد دارای 260 پنجره برای پذیرش نور طبیعی است. هر نیم گنبد دارای 14 پنجره و گنبد مرکزی 28 (چهار تای آنها کور هستند ). برخی از شیشه‌ها برای پنجره‌های بیرونی در داخل حکومت عثمانی تولید می‌شدند، اما بیشتر شیشه‌ها، به ویژه شیشه‌های رنگی، وارداتی بودند. بخشی از آن به دنبال درخواست سلطان احمد اول در سال 1610، از سیگنوریا ونیز آورده شده‌اند. نور مسجد توسط لوسترهایی که از سقف آویزان شده‌اند نیز تامین می‌شود. چراغهای فراوان داخل مسجد زمانی با طلا و نگین پوشیده شده بودند.
صحن مسجد دارای سه ورودی است: یک ورودی مرکزی در شمال غربی و دو ورودی فرعی دیگر. ورودی مرکزی به یاد ماندنی‌ترین ورودی است، که دارای یک درگاه بلند برجسته است که بالای آن یک گنبد کوچک برافراشته قرار دارد. یک مقرنس نیمه طاق بر سردر بیرونی نصب شده و دو تابلوی کتیبه بر روی آن قرار دارد. نمازخانه نیز از طریق دروازه‌ای تاریخی در ضلع جنوب شرقی قابل دسترسی است که با مقرنس‌های نیمه طاق و تابلوی کتیبه تزئین شده است. نمازخانه همچنین دارای دو ورودی جانبی دیگر در قسمت بیرونی مسجد است که امروزه معمولاً گردشگران غیر مسلمان از این بخش وارد مسجد آبی می‌شوند.
در داخل، صحن مسجد دارای فرم کلاسیک مستطیل شکل است که در هر طرف با رواق طاقدار و گنبدی شکل پوشانده شده است. در مجموع 26 ستون بر روی رواق‌ها و 30 گنبد در بالای آنها وجود دارد. برخلاف حیاط‌های مسجد سلیمانیه که توسط سینان طراحی شده بود، و در آن رواق جلوی نمازخانه بلندتر از سه ضلع دیگر است، مهمت آقا طاق‌های رواق جنوب شرقی را تقریباً با بقیه همسطح نگه داشت. ، بنابراین یکنواختی بیشتری در طراحی مسجد سلطان احمد به چشم می‌خورد.
مناره‌های مسجد سلطان احمد
مسجد آبی یکی از پنج مسجد در استانبول است دارای شش مناره دارد، مسجد مدرن سابانجی در آدانا، مسجد موغدات در مرسین، مسجد چاملیجا در اوسکودار و مسجد سبز در آرناووتکویطبق سایر مساجدی هستند که در ترکیه شش مناره دارند. افسانه‌های عامیانه‌ای وجود دارد که براساس آنها یک معمار درخواست سلطان را برای «آلتین منارلر» (مناره‌های طلا) به عنوان «آلتی مناره» (شش مناره)، که در آن زمان برای مسجد کعبه در مکه منحصر به فرد بود، اشتباه شنیده است به همین دلیل مسجد سلطان احمد به جای مناره‌های طلایی با شش مناره ساخته شد.
هر یک از شش برج مناره شیاردار هستند و بالای آن یک کلاه باریک و مخروطی شکل است. چهار مناره که در گوشه‌های نمازخانه مسجد قرار دارند، هر کدام دارای شش بالکن و دو مناره دیگر در گوشه‌های بیرونی صحن، هر کدام دو بالکن هستند. هر بالکن توسط سنگ مقرنس کاری شده پوشانده شده‌اند. داخل مناره‌ها و خود مناره‌ها در طول تاریخ بارها تعمیر و بازسازی شده‌اند. مؤذن مجبور بود پنج بار در روز از پلکان مارپیچ باریکی در داخل مناره‌ها بالا برود تا اذان را اعلام کند.
مسجد سلطان احمد دارای 260 پنجره رنگی، یک گنبد بزرگ و هشت گنبد کوچکتر و شش مناره است. مسجد آبی تنها مسجد استانبول است که شش مناره دارد. هنگامی که برای اولین بار این مسجد ساخته شد، علمای مسلمین از ساخت مسجدی که مناره‌های آن مشابه مسحد مکه بودند عصبانی شدند، بسیاری از جامعه مسلمانان ساخت مسجد آبی را بی احترامی به کعبه می‌دانستند. برای جبران، سلطان احمد اول بودجه هفتمین مناره مسجد را در مکه تامین کرد.
مسجد آبی یا مسجد سلطان احمد؟
چرا مسجد سلطان احمد را مسجد کبود می‌نامند؟ دلیا این امربه خاطر فضای داخلی خیره کننده مسجد است که با بیش از 20000 کاشی دست ساز ایزنیک پوشانده شده است. ایزنیک یک شهر در آناتولی است که به خاطر سفال‌های سنتی‌اش معروف است. کاشی‌های سرامیکی ایزنیک در مسجد سلطان احمد به رنگ فیروزه‌ای هستند. سطوح بالای مسجد نیز به رنگ آبی رنگ آمیزی شده است. به همین دلیل این بنا را مسجد آبی نیز می‌نامند. این کاشی‌های آبی بیش از پنجاه طرح مختلف لاله دارند. نقوش دیگر شامل درختان سرو، گل‌های رز و میوه‌هایی هستند که تصویری از بهشت پر نعمت را تداعی می‌کنند این کاشی‌ها همگی مختص مسجد سلطان احمد هستند و نمونه دیگری ندارند.
ثبت مسجد سلطان احمد در یونسکو
در سال 1985، یونسکو “مناطق تاریخی استانبول” را در فهرست میراث خود ثبت کرد. قسطنطنیه (استانبول) پایتخت امپراتوری روم/بیزانس، امپراتوری لاتین و امپراتوری عثمانی بود. در مناطق تاریخی یونسکو در استانبول، بناهایی از امپراتوری‌های بیزانس و عثمانی، از جمله مسجد آبی، موزه کاخ توپکاپی، ایاصوفیه و کلیسای چورا قرار دارند.
بر دیوارهای داخلی مسجد کبود اسامی خلفا (رهبران جامعه مسلمانان) حک شده است. آیاتی از قرآن نیز دیوارهای داخلی را زینت داده است. خوشنویس بزرگ قرن هفدهم، آمتلی قاسم گوباریم، هنرمند اصلی است که این نوشته‌ها را کتابت کرده است، هر چند که با گذشت زمان، آنها ترمیم شده‌اند.
دیدار پاپ بندیکت شانزدهم از مسجد سلطان احمد
پاپ بندیکت شانزدهم در 30 نوامبر 2006 در جریان سفر خود به ترکیه از مسجد آبی دیدن کرد. این بازدید، تنها دومین دیدار پاپ در تاریخ از عبادتگاه مسلمانان در جهان بود. پاپ پس از درآوردن کفش‌هایش، دو دقیقه کامل مکث کرد، چشم‌های خود را بسته در مراقبه‌ای خاموش، در کنار مصطفی چاغریجی، مفتی استانبول، و امرالله هاتی‌پوغلو، امام جمعه مسجد سلطان احمد ایستاد.
پاپ “از مشیت الهی برای این امر تشکر کرد” و گفت: “انشالله همه مؤمنان خود را به خدای یگانه معرفی کنند و بر برادری واقعی شهادت دهند. ” پاپ با اشاره به اینکه ترکیه پل دوستی و همکاری شرق و غرب خواهد بود، از مردم ترکیه به دلیل صمیمیت و همدردی که در طول اقامتش به او نشان دادند تشکر کرد و گفت: «او احساس می‌کرد که مردم او را دوست دارند و درک می‌کنند».
دسترسی به مسجد سلطان احمد
ساده ترین راه برای رسیدن به مسحد سلطان احمد استفاده از تراموا به سمت محله سلطان احمد است که از آنجا دو دقیقه پیاده روی تا مسجد وجود دارد. توجه داشته باشید، در مواقع شلوغ، اغلب یک صف برای ورود وجود دارد. از مسجد آبی تا ایاصوفیه تنها دو دقیقه پیاده راه است در نتیجه شما می‌توانید از این دو مسجد به صورت همزمان بازدید کنید.
مسجد سلطان احمد استانبول که در بخش قدیمی و تاریخی استانبول واقع شده است به تعدادی از جاذبه‌های دیدنی دیگراستانبول از جمله مسجد ایاصوفیه، کاخ توپکاپی، موزه باستان شناسی، آب انبار باسیلیکا و بازار بزرگ استانبول نیز نزدیک است. همچنین می‌توانید از مقبره سلطان احمد اول که درست خارج از دیوار محوطه، شمال غربی مسجد قرار دارد، بازدید کنید. مانند خود مسجد، بازدید از مقبره نیز رایگان است و با کاشی‌های ایزنیک قرن هفدهمی تزئین شده است.
هتل های نزدیک مسجد سلطان احمد
مسجد سلطان احمد در محبوب ترین منطقه توریستی استانبول قرار دارد و هتل‌های زیادی در این قسمت برای اقامت وجود دارند که هر سطح بودجه‌ای را پوشش می‌دهند، برخی از هتل‌های لوکس محله سلطان احمد عبارتند از هتل چهار فصل سلطان احمد و هتل آرمادا سلطان احمد، هتل‌های میدان تکسیم نیز به محله سلطان احمد بسیار نزدیک هستند و گزینه خوبی برای اقامت به شمار می‌روند.
سخن پایانی
مسجد سلطان احمد یکی از جاذبه‌های توریستی استانبول است و سالانه 5 میلیون بازدید کننده را به سمت خود جذب میکند، مسجد آبی هنوز یک مسجد فعال است. هر روز سال باز است اما در وقت نماز 90 دقیقه و در نماز ظهر جمعه دو ساعت بسته می‌شود. هنگام بازدید، باید سر و پاهای خود را بپوشانید و قوانین ورود به مسجد را رعایت کنید. بازدید از محله سلطان احمد، کافه‌ها و فروشگاه‌های این محله در اغلب تور‌های استانبول قرار دارد هر چند که مسجد سلطان احمد و محله آن در استانبول بسیار معروف هستند و شما می‌توانید به تنهایی نیز برای بازدید از این بنای زیبا و تاریخی مراجعه کنید.
