تصور کنید در دل یک کوه سنگی، صومعهای باستانی را میبینید که صدای نیایش در فضای ساکت آن طنینانداز است. صومعه گغارد (Geghard Monastery) یکی از شگفتیهای تاریخی کشور ارمنستان است که به دلیل قرار گرفتن در دل صخرههای سخت کوهستان و فضای معنوی خاصش شهرت دارد. این مجموعه مذهبی که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده، سالانه گردشگران زیادی را از سراسر جهان به خود جذب میکند. اگر با تور به ارمنستان سفر میکنید یا خودتان قصد ماجراجویی در این کشور را دارید، بازدید از صومعه گغارد در برنامه سفرتان نباید از قلم بیفتد.
صومعه گغارد در حدود ۳۵ تا ۴۰ کیلومتری شرق شهر ایروان و در استان کوتایک واقع شده است. این صومعه از بخشهای بیرونی و درونی تشکیل شده که بخشی از آن مستقیماً در دل کوه کندهکاری شده و بخش دیگر آن بناهای مستقلی در ورودی محوطه هستند. نام “گغارد” در زبان ارمنی به معنای “سرنیزه” است؛ زیرا طبق روایات، نیزه مقدسی که در زمان به صلیب کشیده شدن حضرت مسیح به پهلوی او زده شد، مدتی در این صومعه نگهداری میشد. امروزه آن نیزه در موزه کلیسای اچمیادزین نگهداری میشود. قدمت اولیه این مکان به اوایل مسیحیت (حدود قرن ۴ میلادی) نسبت داده میشود. گغارد طی قرون متمادی گسترش یافته و بخشهای اصلی کنونی آن عمدتاً مربوط به قرون وسطی (حدود قرن ۱۲ و ۱۳ میلادی) است.
فهرست
معرفی تاریخی صومعه گغارد
صومعه گغارد که در گذشته به نام “آیریوانک” (به معنای صومعهٔ غاری) شناخته میشد، یکی از کهنترین مراکز مذهبی ارمنستان به شمار میرود. بر اساس افسانهها، بنیانگذار این صومعه، گریگور روشنگر (گرگور لوساوریچ)، در اوایل قرن چهارم میلادی و همزمان با پذیرش مسیحیت در ارمنستان، در محل یک چشمه مقدس داخل غاری این نیایشگاه را پایهگذاری کرد. قدیمیترین بخش صومعه که در واقع کلیسایی کوچک در دل غار است، قدمتی تا قرن ۷ میلادی دارد. در دورههای بعد، به ویژه در قرون ۱۲ و ۱۳ میلادی، ساختمانهای اصلی مجموعه گغارد ساخته شدند و صومعه به شکل یک مجموعه کلیسایی بزرگ درآمد.
گغارد و حملات تاریخی
این مکان مقدس در طول تاریخ از حوادث در امان نبوده است. بخشهایی از صومعه در سال ۹۲۳ میلادی در حمله اعراب آسیب دید و سوزانده شد. اما پس از آن دوباره مرمت و بازسازی و حتی گسترش یافت. در اوایل قرن سیزدهم میلادی، صومعه گغارد تحت حمایت خاندانزاکاریان قرار داشت. آنها حدود سال ۱۲۱۵ میلادی دستور ساخت کلیسای بزرگ بیرونی صومعه را دادند. چند دهه بعد، خانواده اشرافی دیگری به نامپروشیان مالکیت این مجموعه را به دست گرفت و آن را بیشتر توسعه داد. بخشهای درونیتر صومعه (شامل کلیساهای صخرهای) در همین زمان ساخته شدند و مقبره خانوادگی شاهزادگان پروشیان نیز در داخل صومعه ایجاد شد
میراث و اهمیت
صومعه گغارد به دلیل معماری بینظیر و تاریخ پرفراز و نشیبش، جایگاه ویژهای در فرهنگ ارمنی دارد. این صومعه یکی از بزرگترین مراکز معنوی ارمنستان بوده و قرنها محل زیارت و نیایش مسیحیان این کشور محسوب میشده است. یونسکو نیز در سال ۲۰۰۰ میلادی مجموعه صومعه گغارد و دره اطراف آن (دره بالایی آزات) را به عنوان میراث جهانی ثبت کرد. این عنوان نه تنها به خاطر قدمت تاریخی، بلکه به دلیل تأثیر معماری منحصربهفرد گغارد بر دیگر صومعههای ارمنی و تلفیق هنرمندانه آن با طبیعت کوهستانی اعطا شده است.

معماری منحصربهفرد صومعه گغارد
یکی از دلایل شهرت صومعه گغارد، معماری خاص و منحصربهفرد آن است. وقتی به گغارد قدم میگذارید، وارد مجموعهای از کلیساها و فضاهای مذهبی میشوید که نیمی از آنها در دل یک کوه سنگی کنده شدهاند و نیمی دیگر به صورت سازههای سنگی مجزا در فضای بیرونی قرار دارند. این ترکیب متفاوت، حس عجیبی از پیوند طبیعت و معماری را به بازدیدکنندگان منتقل میکند.
بخشهای مختلف صومعه
مهمترین بخش بیرونی، کلیسایی است به نام کلیسای مادر مقدس (سورپ آستواتساتسین) که در سال ۱۲۱۵ میلادی ساخته شده است. این کلیسا دارای معماری صلیبیشکل با گنبدی زیبا است. در کنار آن ورودی بزرگ طاقداری دیده میشود که به تالار اصلی (جاماتون) راه مییابد. سقف این تالار با نقشهای ظریف و قوسهای هماهنگ تزئین شده و نور خورشید از طریق روزنههایی به داخل آن میتابد. در بالای درب جنوبی این ورودی، نشان خاندان زاکاریان (به شکل شیرهای سلطنتی) حکاکی شده که یادگار حامیان اولیه ساخت صومعه است.
اما شگفتانگیزترین قسمت، کلیساهای کندهشده در دل کوه هستند. وقتی از تالار وارد بخش داخلی صخره میشوید، دو فضای غاری را میبینید که سقف و دیوارهایشان مستقیماً از سنگ کوه تراشیده شدهاند. این کلیساهای درونی در سال ۱۲۶۳ میلادی ساخته شدهاند. یکی از آنها محل مقبره خاندان پروشیان است ؛ جایی که روی دیوار آن نقش دو شیر زنجیرشده و عقابی با بالهای گشوده حک شده که نشانه قدرت و یادبود آن خانواده است. دیگری یک نمازخانه کوچکتر است که چهار ستون سنگی درون خود دارد و فضایی بسیار معنوی و ساده را القا میکند.
تزئینات و خاچکارها
در گوشهوکنار صومعهگغارد،خاچکارهای متعددی دیده میشود. خاچکار به صلیبهای سنگی تراشیدهشدهای گفته میشود که از نمادهای هنر ارمنی هستند. روی این سنگها طرحهای پیچیدهای از صلیب و نقوش گیاهی حک شده که برخی مربوط به قرون وسطیاند. همچنین بر درِ ورودیها، ستونها و دیوارههای صومعه کتیبهها و نقوش ظریفی به زبان ارمنی کهن دیده میشود. این جزئیات نشان میدهد که سازندگان گغارد تا چه حد به زیباییشناسی و معنویت در معماری اهمیت میدادهاند.
موقعیت جغرافیایی صومعه در دل صخره ها
صومعه گغارد در دل درهای سرسبز و کوهستانی به نام درهی آزات واقع شده است. این دره در دامنه کوههای گغاما (بخشی از کوهستانهای مرکزی ارمنستان) قرار دارد و چشمانداز طبیعی چشمگیری را به وجود آورده است. خود صومعه در کنار صخرهای بلند بنا شده و قسمتهای داخلی آن واقعاً به مثابه بخشی از کوه هستند. وقتی از دور به مجموعه نگاه کنید، خواهید دید که چگونه سقفها و دیوارههای سنگی صومعه با صخرههای خاکستری اطراف یکی شدهاند و گویی طبیعت و معماری در هم تنیدهاند.
فاصله و دسترسی جغرافیایی
گغارد در حدود ۹ کیلومتری روستای گارنی (محل معبد گارنی) پنهان شده است. این محدوده در استان کوتایک قرار گرفته و فاصله آن از ایروان (پایتخت ارمنستان) حدود ۳۵ کیلومتر است. مسیر ایروان به سوی گغارد با گذر از تپهها و درههای زیبای منطقه همراه است و در انتهای مسیر، یک جاده فرعی وجود دارد که به طرف صومعه در دل کوه پیش میرود. طبیعت اطراف شامل دیوارههای بلند صخرهای، رودخانهای که در کف دره جریان دارد و درختان سبز در ماههای بهار و تابستان است. این ترکیب مناظر طبیعی، خود بخشی از جذابیت بازدید از گغارد محسوب میشود. جالب است بدانید نام کامل میراث جهانی ثبتشده یونسکو برای این مکان “صومعه گغارد و درهٔ بالایی آزات” است که نشاندهنده اهمیت محیط طبیعی پیرامون صومعه است. ترکیب صدای جریان آب رودخانه، نسیم کوهستان و سکوت سنگها در گغارد، حس آرامشبخشی به شما خواهد داد که کمتر در جای دیگری میتوان یافت.
خودروی شخصی یا تاکسی:
اگر خودتان در ارمنستان ماشین کرایه کردهاید یا مایلید با تاکسی بروید، کافی است مسیر ایروان به سوی روستای گارنی را دنبال کنید. پس از حدود ۴۰ دقیقه رانندگی از ایروان به گارنی میرسید. از آنجا یک جاده ۸ کیلومتری شما را به پارکینگ صومعه گغارد میرساند. مسیر گارنی به گغارد آسفالت است اما پیچدرپیچ و کمی باریک میباشد. رانندگی با احتیاط در این جاده اهمیت دارد. تاکسیهای ایروان معمولاً با قیمت مناسب شما را به گغارد میبرند (و میتوان هماهنگ کرد که راننده منتظر بماند تا بعد از بازدید بازگردید). هزینه کرایه تاکسی رفتوبرگشت بسته به فصل و زمان متغیر است، ولی اگر چند نفر باشید و کرایه را تقسیم کنید مقرونبهصرفه خواهد بود.
-
ساعات بازدید و هزینه ورودی: صومعه گغارد همهروزه از ساعت ۹ صبح تا ۶ عصر برای بازدید عموم باز است. ورودی این مجموعه رایگان است و نیاز به خرید بلیت ندارد. تنها در هنگام برگزاری مراسم خصوصی ممکن است بخشهایی موقتاً محدود شوند که این هم به ندرت اتفاق میافتد.
-
بهترین زمان بازدید در طول روز: اگر میخواهید از ازدحام جمعیت دوری کنید و در فضایی خلوتتر از صومعه لذت ببرید، پیشنهاد میشود اوایل صبح (در همان ساعات اولیه باز شدن) یا اواخر بعدازظهر را انتخاب کنید. تورهای گروهی معمولاً اواسط روز به گغارد میرسند، بنابراین صبح زود یا نزدیک غروب، محیط آرامتری حاکم است. ضمن اینکه نور ملایم صبحگاهی یا نور طلایی عصرگاهی برای عکاسی هم بسیار عالی است.
-
پوشش و کفش مناسب: هرچند سختگیری رسمی در مورد پوشش وجود ندارد، اما صومعه گغارد یک مکان مقدس فعال است. بهتر است لباس نسبتاً پوشیده و محترمانه بپوشید (مثلاً شلوار یا دامن بلند و شال برای خانمها در صورت تمایل). داخل کلیساها ممکن است هوا خنک باشد، حتی در تابستان، زیرا فضای سنگی است. یک ژاکت نازک همراه داشتن ایده خوبی است. کفش راحت و مناسب پیادهروی کوتاه بپوشید، چون محوطه داخلی صومعه سنگفرش قدیمی و کمی ناصاف است.
-
عکاسی: عکاسی در محوطه صومعه آزاد است و مناظر بسیار فتوژنیکی برای ثبت تصاویر بهیادماندنی وجود دارد. فقط لطفاً هنگام عکاسی در فضاهای داخلی، از فلش دوربین استفاده نکنید تا آرامش و تمرکز دیگران به هم نخورد و به نقاشیهای کهن آسیب نرسد. نور طبیعی که از روزنههای سقف میآید برای عکسگرفتن کافی است، هرچند ممکن است نیاز به کمی تنظیمات دوربین برای نور کم داشته باشید.
-
امکانات رفاهی: در خود محوطه صومعه رستوران یا کافهای وجود ندارد، اما کنار پارکینگ چند دکه کوچک و دستفروش محلی هستند که نان گاتا (نوعی نان شیرین ارمنی)، میوههای خشک، شیرینیهای خانگی و صنایعدستی میفروشند. امتحان کردن گاتا تازه پختهشده در تنور و خرید سوغات ارمنی از پیرزنها و پیرمردهای مهربان آنجا، جزو بخشهای دوستداشتنی سفر بسیاری از گردشگران است. سرویس بهداشتی عمومی نیز در نزدیکی ورودی تعبیه شده که میتوانید از آن استفاده کنید.
-
احتیاطهای ایمنی: محیط صومعه کاملاً امن است، اما به دلیل شلوغی، مراقب وسایل شخصی خود باشید. همچنین اگر قصد بالا رفتن از پلههای سنگی به سمت سلولهای راهبان یا کلیسای کوچک بالای تپه را دارید، احتیاط کنید زیرا این بخشها حفاظ و نور کافی ندارند. کودکان را هنگام بالارفتن از بخشهای مرتفع حتماً همراهی نمایید.
-
احترام به فضا: با اینکه احتمالاً شما هم به عنوان گردشگر هیجانزدهاید، اما یادتان باشد که برای افراد محلی اینجا یک مکان مذهبی مقدس است. پس احترام به حالوهوای معنوی جا مهم است؛ با صدای بلند صحبت نکنید، هنگام ورود به کلیسا کلاه از سر بردارید، و اگر مراسمی در حال اجرا بود مزاحم شرکتکنندگان نشوید. با رعایت این نکات، هم خودتان تجربه بهتری خواهید داشت و هم احترام فرهنگ میزبان را نگه داشتهاید.
پرسشهای پرتکرار درباره صومعه گغارد
صومعه گغارد کجاست و چگونه مکانی است؟
صومعه گغارد در کشور ارمنستان، استان کوتایک و حدود ۴۰ کیلومتری شرق ایروان واقع شده است. این صومعه بخشی از آن در دل کوه کنده شده و بخشی به صورت سازه بیرونی است. گغارد به عنوان یکی از مهمترین بناهای تاریخی-مذهبی ارمنستان شهرت دارد و در دل یک درهی کوهستانی زیبا قرار گرفته است.
فاصله صومعه گغارد تا ایروان چقدر است و چطور میتوان به آنجا رفت؟
فاصله گغارد تا ایروان حدود ۳۵ تا ۴۰ کیلومتر (بسته به مسیر) است که با ماشین تقریباً یک ساعت زمان میبرد. برای رفتن به گغارد میتوانید از خودرو شخصی، تاکسی یا تورهای گردشگری استفاده کنید.
چرا اسم این صومعه "گغارد" است؟
کلمه “گغارد” در زبان ارمنی به معنی “نیزه” است. دلیل این نامگذاری وجود یک نیزه تاریخی در این مکان بوده است. طبق روایتها، نیزهای که در زمان مصلوب شدن حضرت عیسی به پهلوی او زده شد، مدتی در این صومعه نگهداری میشده است و به همین خاطر اینجا را گغارد (نیزه مقدس) نامیدهاند. البته آن نیزه اکنون در موزه کلیسای مادر اچمیادزین نگهداری میشود، اما نام تاریخی برای صومعه باقی مانده است.
آیا بازدید از صومعه گغارد هزینه دارد و چه ساعاتی میتوان بازدید کرد؟
خیر، ورود به صومعه گغارد رایگان است و هیچ بلیطی نیاز ندارد. صومعه همهروزه حدود ساعت ۹ صبح باز میشود و تا ۶ عصر پذیرای بازدیدکنندگان است (در زمستان ممکن است کمی زودتر بسته شود). بهتر است حداقل یک تا دو ساعت برای گشتن کامل مجموعه و لذت بردن از فضا وقت بگذارید.
چه مدت زمانی برای بازدید از گغارد کافی است؟
معمولاً یک ساعت برای دیدن بخشهای اصلی صومعه کافی است، اما اگر میخواهید عکاسی کنید، در مراسم شمع روشن کردن شرکت کنید یا مدتی را در سکوت و آرامش فضا بگذرانید، بهتر است ۲ ساعت را در نظر بگیرید. بسیاری از تورهای گروهی حدود ۴۵ دقیقه در گغارد توقف میکنند که کمی فشرده است. اگر خودتان میروید، عجله نداشته باشید و زمان بگذارید تا همه جزئیات مانند کلیساهای درونی، حوضچه چشمه، خاچکارها و… را کشف کنید.
امکانات اطراف صومعه چگونه است؟ آیا غذا یا سرویس بهداشتی وجود دارد؟
همانطور که اشاره شد کنار پارکینگ صومعه چند دکه محلی وجود دارد که نان سنتی، میوه خشک، سوغات و نوشیدنیهای ساده میفروشند. اما رستوران یا فستفود در خود گغارد نیست. بهتر است خوراکی مختصری همراه داشته باشید یا برنامه ناهار را پس از بازگشت به شهر تنظیم کنید. سرویس بهداشتی عمومی در نزدیکی ورودی تعبیه شده که میتوانید استفاده کنید. همچنین میز و نیمکتهایی در محوطه بیرونی هست که برای استراحت کوتاه مناسباند.
آیا بازدید از معبد گارنی و صومعه گغارد را میتوان در یک روز انجام داد؟
بله حتماً. در واقع بیشتر مسافران هر دوی این مکانها را پشت سر هم بازدید میکنند چون فاصله نزدیکی دارند. میتوانید صبح به سمت گغارد حرکت کنید، حدود ۱۰-۱۱ صبح گغارد را ببینید، سپس به گارنی بازگردید و معبد گارنی را ظهر یا بعدازظهر ببینید (یا برعکس، اول گارنی و بعد گغارد). ترکیب این دو بازدید یک گشت نیمروزه عالی از ایروان محسوب میشود. فقط توجه داشته باشید معبد گارنی ورودی جداگانه و ساعات بازدید مخصوص خود را دارد (اغلب تا ساعت ۵ عصر).
آیا در زمستان هم میتوان از گغارد بازدید کرد؟
بله، صومعه گغارد در تمام فصول سال باز است. در زمستان اگرچه هوا سرد است و ممکن است برف باشد، اما مسیر معمولاً قابل دسترسی است. لازم است خودروی شما مجهز باشد و لباس گرم بپوشید. زمستانها صومعه بسیار خلوتتر است و مناظر برفی جذابی دارد. اگر شرایط رانندگی در برف را ندارید، بهتر است در زمستان از تور یا راننده محلی استفاده کنید.